Canh bạc dầu lửa

 Canh bạc dầu lửa

 (Đã đăng báo, lưu làm tài liệu)

Hồi tháng Tư năm nay, báo chí kinh tế xôn xao vì lần đầu tiên họ chứng kiến giá dầu thô rơi xuống dưới mức 0 đồng. Hôm đó, đầu ngày 20/4/2020 giá dầu thô West Texas Intermediate (WTI) giao vào tháng 5 vẫn bắt đầu khá bình thường ở mức 18 đô-la/thùng. Giá cứ thế giảm dần và đến 2g08 chiều giờ New York, giá rớt xuống mức âm. Đây là điều cực kỳ phi lý vì nó có nghĩa ai bán dầu phải chi thêm tiền cho người mua để họ nhận dầu; tức đã cho không mà còn phải tặng thêm tiền thì người ta mới chịu nhận. Sau đó giá giảm không phanh, đóng cửa ở mức âm gần 38 đô-la/thùng, mức giá thấp nhất trong lịch sử 138 năm của sàn giao dịch New York Mercantile Exchange.

Hôm sau, giá dầu quay về mức dương như cũ, lên 10 đô-la/thùng như thể trong lịch sử giao dịch không hề có ngày 20/4; mọi người hầu như quên mẩu tin độc đáo này, trừ các nhà quản lý và các điều tra viên của sàn giao dịch hàng hóa New York. Sau nhiều tháng sục sạo đống hồ sơ mua bán rối rắm, hàng núi dữ liệu trên máy tính, họ không tin vào mắt mình khi phát hiện thủ phạm gây ra đợt biến động giá dầu kỳ lạ này là một công ty giao dịch nhỏ ở London, mang tên Vega Capital. Chỉ có 9 người giao dịch độc lập, mua bán từ máy tính ở nhà vì nước Anh lúc đó đang cách ly chống dịch, đã thu về một món lợi nhuận khổng lồ đến 660 triệu đô-la chỉ trong vòng vài tiếng đồng hồ. Hiện nay cuộc điều tra vẫn chưa kết luận nhóm người này có vi phạm luật lệ gì không, họ có cố tình ép giá xuống sâu để hưởng lợi hay không. Đây là câu chuyện họ kiếm được khoản tiền này như thế nào, do hãng tin Bloomberg tường thuật.

XXX

Năm 2020 bắt đầu đầy hứa hẹn một năm ăn nên làm ra cho các ngành sản xuất nên giá dầu thô WTI được giao dịch ở mức cao, chừng 60 đô-la/thùng. Giá bắt đầu sụt giảm từ tháng 2 khi có tin về các ca nhiễm Covid-19 đầu tiên; mức sụt giảm nhanh chóng tăng dần theo mức độ lây lan của đại dịch. Đến cuối tháng 3, giá dầu thô WTI giao sau còn khoảng 20 đô-la/thùng, mức thấp nhất kể từ sự kiện 11/9. Các nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới ngồi lại bàn bạc, cãi nhau dữ dội và cuối cùng đồng ý giảm sản lượng 10% để chặn đà mất giá của dầu thô nhưng đã muộn.

Giao dịch dầu thô trên thế giới thường dựa vào hai giá gồm giá dầu Brent và giá dầu WTI nhưng trong khi mua bán hợp đồng giao sau dựa vào giá Brent thì người mua kẻ bán có thể kết sổ, tính toán lời lỗ và chung tiền mặt cho nhau, mua bán theo giá WTI thì khi đáo hạn hợp đồng người mua có nghĩa vụ phải nhận dầu thô thật sự từ kho dầu ở Cushing, Oklahoma, Mỹ.

Thường thì dân đầu cơ trên thị trường tránh nghĩa vụ này (chứ họ nhận dầu về làm gì) bằng cách bán lại hợp đồng ngay trước thời điểm đáo hạn và mua hợp đồng khác, loại giao vào tháng sau nữa. Bất ngờ ở chỗ giá quá thấp vào tháng 3 và đầu tháng 4 đã thu hút một loạt các nhà đầu cơ mới, kể cả một quỹ đầu tư dầu thô Trung Quốc tên là Crude Oil Treasure. Gần đến ngày đáo hạn, những nhà đầu cơ mới này phải “đảo hợp đồng” bằng cách nói ở trên với lượng dầu bán ra trị giá hàng tỷ đô-la trong bối cảnh người mua không có. Kho chứa ở Cushing gần hết công suất; tiền thuê kho chứa ngày càng cao; lượng người bán hoảng hốt tìm người mua đông lên nhanh chóng. Râm ran lời đồn giá dầu sẽ về mức âm. Ngày 20/4 là ngày đáo hạn, thanh lý hợp đồng giao vào tháng 5! Tất cả chín muồi cho 9 tay giao dịch ở công ty Vega ra tay.

XXX

Kỹ thuật làm giá họ áp dụng tương đối đơn giản: Giả thử một tay giao dịch thấy giá dầu thô WTI đang ở mức 10 đô-la và dự đoán cuối ngày sẽ rớt xuống còn 5 đô-la. Tay này bèn ký hợp đồng mua 50.000 thùng dầu giao sau trên thị trường tại bất kỳ giá nào lúc đóng cửa vào 2g30 chiều; hợp đồng loại này gọi là TAS – giao dịch lúc kết sổ. Cùng lúc, anh ta sẽ bắt đầu bán các hợp đồng WTI giao sau loại bình thường, 10.000 thùng với giá 10 đô-la, rồi khi giá giảm dần như anh ta tiên đoán, sẽ bán tiếp 10.000 thùng với giá 9 đô-la, thêm 10.000 thùng nữa với giá 8 đô-la. Khi thời điểm kết sổ hợp đồng sắp đến, anh ta bán thêm 10.000 thùng giá 7 đô-la, thêm 10.000 thùng giá còn 6 đô-la, tạo nên một áp lực sụt giá trên thị trường. Đến lúc đóng cửa giá đúng là chỉ còn 5 đô-la và tay giao dịch này coi như có thể xoa tay khóa sổ, lượng dầu mua và bán bằng nhau nên không nợ ai và cũng chẳng có nghĩa vụ nhận dầu từ ai.

Tính ra đến cuối ngày, anh ta lãi được 150.000 đô-la, tức là mức chênh lệch bán dầu (với nhiều mức giá khác nhau được 400.000 đô-la) và mua dầu (50.000 thùng giá 5 đô-la/thùng, tức 250.000 đô-la). Về nguyên tắc, chuyện anh ta làm là hợp pháp miễn sao đừng dùng các chiêu trò ép giá xuống một mức thấp giả tạo để tối đa hóa lợi nhuận vì như thế, theo luật lệ của Mỹ là thao túng giá. Thao túng giá mà thành tội có thể bị phạt tiền, cấm giao dịch hay phạt tù lên đến 10 năm.

Chiến thuật này là con dao hai lưỡi vì giả thử có người túi tiền sâu và quyết định đánh cược theo hướng ngược lại, ai bán bao nhiêu cứ mua hết bấy nhiêu để giữ và nâng giá, cuối ngày tay giao dịch ở trên có thể cháy túi nếu giá nay ở mức 15 đô-la chứ không phải 5 đô-la như dự đoán. Lúc đó anh ta sẽ lỗ nặng vì phải mua giá cao bù vào các hợp đồng đã bán với giá thấp.

Ngày 20/4, quỹ Crude Oil Treasure của Trung Quốc và nhiều nơi khác cuống cuồng bán hợp đồng WTI và các tay giao dịch ở Vega Capital mua vào hết, cam kết sẽ trả đúng giá lúc thị trường đóng cửa theo dạng hợp đồng TAS. Từ 11 giờ tối giờ ở Anh ngày 19/4 lúc thị trường mở cửa ở Mỹ đến 5 giờ chiều (giữa trưa ở New York) giá giảm từ 18 đô-la xuống còn 10 đô-la/thùng. Nhóm Vega bán các hợp đồng WTI giao sau như ví dụ ở trên với giá giảm dần nhưng càng về cuối họ càng run. Trong các tin nhắn cho nhau mà Bloomberg nghe đọc lại, nhiều người tỏ ra lo lắng không biết họ có phơi trần gánh chịu nhiều rủi ro hay không.

Chỉ còn 2 tiếng nữa là đến giờ khóa sổ, giá giảm từ 10 đô-la còn 5 đô-la và đúng 2g08 chuyển qua mức giá âm! 22 phút sau đó, giá sụt không phanh do nhóm Vega Capital vẫn tiếp tục bán ra không ngớt. Cuối cùng giá dừng ở mức âm 37,63 đô-la/thùng – một kỷ lục đáng buồn cho một năm đại dịch. Bình thường khối lượng giao dịch lớn nhất thị trường là của các đại gia trong ngành như BP, Glencore hay JPMorgan Chase. Đằng này theo số liệu Bloomberg biết được, nhóm Vega Capital là nơi bán ra nhiều nhất. Khóa sổ, 9 người giao dịch nhiều nhất kiếm được tổng cộng 660 triệu đô-la!

Ngược lại, ở nơi khác, các nhà đầu tư kết sổ số lỗ của họ. Quỹ Treasure tuyên bố với khách hàng mọi khoản họ đầu tư vào dầu thô xem như mất trắng. Syed Shah, bắt đầu mua hợp đồng dầu giao sau khi giá rơi xuống 3 đô-la/thùng lỗ mất 9 triệu đô-la. Interactive Brokers, sàn giao dịch trực tuyến lớn nhất Mỹ, lỗ mất 104 triệu chỉ vì phần mềm của họ không xử lý được giá dầu ở mức âm.

Nếu nhóm Vega Capital chỉ lãi chừng 7 triệu đô-la họ sẽ tổ chức ăn mừng xôm tụ ngay nhưng vì lãi quá lớn, họ phải giữ im lặng. Mặc cho những lời đồn đại họ trúng lớn, không ai lên tiếng cho đến khi các nhà điều tra vào cuộc. Nay luật sư của họ tuyên bố họ làm đúng luật chơi của thị trường, không vi phạm điều cấm nào, mọi chuyện hoàn toàn do “lời ăn lỗ chịu”…

Theo tường thuật của Bloomberg nhóm Vega Capital hiện đang ẩn mình, có người ngưng luôn hoạt động giao dịch bình thường của họ. Một vài người đăng ký thành lập công ty mới. Giới giao dịch trên thị trường giao sau ở London tỏ vẻ tự hào về các đồng nghiệp may mắn của mình – họ còn đặt biệt danh cho nhà đồng sáng lập Vega Capital nhưng rút ra khỏi công ty chỉ vài tháng trước đó là “Beatle thứ năm”. Trả lời phỏng vấn Bloomberg một giao dịch viên nói: “Thật buồn cười, nếu đó là BP hay Goldman Sachs lãi to như thế, sẽ chẳng ai thèm đếm xỉa gì. Nhưng khi đó là một nhóm các tay chơi nhỏ có nguồn gốc công nhân, người ta sẽ bảo họ chơi gian”.