Sẽ không còn quẹt thẻ
Nguyễn Vạn Phú
Tuần trước các báo đưa tin du khách Trung Quốc
cà thẻ qua máy POS bất hợp pháp, kết nối trực tiếp với ngân hàng bên Trung Quốc
không thông qua hệ thống chi trả của Việt Nam, gây thất thu thuế. Thật ra hiện
tượng này có quy mô lớn hơn nhiều, không nhất thiết là thẻ tín dụng, liên quan
đến nhiều vấn đề và đã là nỗi lo của các nước láng giềng, các hệ thống tài
chính truyền thống chứ không riêng gì Việt Nam.
Bước ngoặt bất ngờ
Với khách
du lịch khi đến một nước nào đó, thông thường họ mua sắm, ăn uống, trả tiền dịch
vụ bằng thẻ tín dụng. Quy trình đó diễn ra trong nháy mắt nhưng khá phức tạp.
Ví dụ khi quẹt thẻ VISA ở một nhà hàng, máy POS sẽ chuyển thông tin thẻ và hóa
đơn từ quầy thanh toán về ngân hàng thụ hưởng (tức ngân hàng của chủ tiệm ăn),
nơi đây gởi thông tin đi tiếp đến hệ thống thẻ VISA, hệ thống này mới gởi tiếp
thông tin về ngân hàng phát hành thẻ, nơi đây chấp thuận thì giao dịch mới được
tiến hành. Nếu bữa ăn có giá 100 đồng thì nhà hàng sẽ nhận được 97,25 đồng;
ngân hàng phát hành thẻ hưởng 2,20 đồng; VISA nhận 13 xu tiền thù lao; ngân
hàng thụ hưởng nhận 19 xu và các nơi xử lý giao dịch nhận 23 xu.
Alipay của
Alibaba và WeChat Pay của Tencent đã thay đổi hệ thống đó một cách triệt để.
Alipay và
WeChat Pay hiện rất phổ biến ở Trung Quốc, cứ 10 giao dịch trực tuyến thì đến 9
giao dịch là thông qua hai hệ thống này. Hiện Alipay có 520 triệu và WeChat Pay
có 1 tỷ người dùng thường xuyên, năm 2016 họ chi tiêu hơn 2,9 ngàn tỷ đô-la sử
dụng cách chi trả độc đáo của Alipay và WeChat Pay.
Người dùng
mở một ví tiền Alipay hay WeChat Pay, kết nối ví với tài khoản của họ ở ngân
hàng và được cấp một mã QR riêng biệt. Bên bán hàng cũng vậy, có tài khoản ngân
hàng và tài khoản di động, cũng có một mã QR riêng. Khi mua, ví dụ một ly trà
đá, người dùng chỉ việc đưa máy điện thoại di động, bấm nút thanh toán, mã QR riêng
biệt của họ sẽ xuất hiện trên màn hình cho bên bán quét, là xong. Giả thử bên
bán chưa trang bị máy quét mã QR, họ chỉ cần lấy tờ giấy in mã QR của họ ra,
dán lên quầy; bên mua mở camera của điện thoại, quét mã, bấm thanh toán, cũng
xong. Hiện nay các tiệm Starbuck ở Trung Quốc đã trang bị máy tự quét mã QR cho
khách nên dòng người trả tiền chạy mượt mà; ai trả bằng tiền mặt sẽ bị nhìn như
người ngoài hành tinh.
Alipay và
WeChat Pay có kênh thanh toán riêng, không dùng các mạng thanh toán như VISA
hay MasterCard nữa. Nên khi giao dịch, tiền từ tài khoản ngân hàng của người
mua chạy vào tài khoản di động cũng của người mua rồi từ đó được chuyển qua tài
khoản di động của người bán và cuối cùng chạy về tài khoản ngân hàng của người
bán.
Với thẻ tín
dụng truyền thống, cho dù mua bán nội địa, bên bán cũng phải trang bị máy quẹt
thẻ POS rồi phải chịu phí cao nên mức độ chấp nhận thanh toán bằng thẻ phải một
thời gian dài mới tương đối phổ biến. Ngược lại Alipay và WeChat Pay quá đơn giản,
không cần trang bị gì nhiều ngoài chiếc điện thoại mà giờ đây ai cũng có nên chỉ
trong vòng 5 năm, đã trở thành nền tảng thanh toán chi phối ở Trung Quốc. Người
dân nước này dùng điện thoại di động để mua đủ thứ, từ cây kem đến trả tiền đỗ
xe, từ tiền học đến mua sắm hàng hóa đắt tiền. Ngay cả người bán hàng rong cũng
chấp nhận trả bằng QR. Người dùng cùng mạng có thể chuyển tiền cho nhau dễ
dàng, nhanh chóng mà lại không mất phí.
Dân Trung
Quốc đã quen Alipay hay WeChat Pay đến nỗi đi du lịch đến các nước như Hàn Quốc,
Nhật Bản, Thái Lan... họ chỉ vào tiêu xài ở các tiệm có ghi “chấp nhận thanh
toán bằng Alipay hay WeChat Pay”. Và từ đó nảy sinh chuyện báo chí phản ánh tuần
trước.
Các vấn đề nảy sinh
Như vậy nỗi
lo đầu tiên là giả dụ người dân Trung Quốc đi du lịch đến Việt Nam nhưng chỉ
vào toàn các cơ sở của chính dân Trung Quốc đầu tư như khách sạn, nhà hàng. Hai
bên đều là khách của hai mạng Alipay hay WeChat Pay, có tài khoản ở ngân hàng
Trung Quốc, đương nhiên họ mua sắm, thanh toán cho nhau trực tiếp bằng nền tảng
của họ nên dòng tiền, mặc dù tiêu xài ở Việt Nam, nhưng lại chỉ chạy vòng quanh
trên đất Trung Quốc.
Nhìn rộng
ra, các cơ sở dịch vụ du lịch ở Việt Nam của người Việt Nam, rất nhạy bén, ắt
phải tìm cách “chấp nhận thanh toán bằng Alipay hay WeChat Pay” để thu hút
khách Trung Quốc. Khi hai mạng này chưa ký kết hợp tác với các ngân hàng Việt
Nam, các cơ sở này ắt phải tìm cách mở tài khoản ở ngân hàng Trung Quốc để tiếp
nhận tiền thanh toán và từ đó mới có chuyện chuyển ngân lậu.
Thế nhưng dự
báo là tình hình tranh tối trang sáng này chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn,
các ngân hàng Việt Nam trước sau gì cũng phải hợp tác với Alipay và WeChat Pay
như các ngân hàng Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan và nhiều nước khác. Lúc đó tiền
sẽ chạy qua hệ thống thanh toán của ngân hàng nhưng sẽ có một khác biệt đáng kể
so với thanh toán qua thẻ tín dụng. Đó là ngân hàng sẽ thất thu mạnh và sẽ
không có dữ liệu gì về giao dịch trong khi bên Alibaba và Tencent sẽ vừa thu được
phí trung gian vừa nắm dữ liệu lớn phục vụ cho mục đích thương mại khác sau
này.
Theo tạp
chí Forbes, các ngân hàng Trung Quốc thất thu chừng 23 tỷ đô-la vì mất miếng
bánh phí giao dịch về tay Alipay và WeChat Pay vào năm 2015 khi dân Trung Quốc
dịch chuyển thanh toán bằng thẻ tín dụng qua thanh toán bằng điện thoại di động.
Con số này dự báo tăng lên 61 tỷ đô-la (400 tỷ nhân dân tệ) và năm 2020. Vai
trò của ngân hàng giờ đây chỉ còn là nơi giữ tiền cho khách, khi có yêu cầu thì
chuyển đi. Thế nhưng các ngân hàng Trung Quốc không thể cưỡng lại nhu cầu của
xã hội; đã có hơn 200 ngân hàng ký kết hợp tác với Alipay để khỏi bị loại khỏi
cuộc chơi mặc dù miếng bánh của họ teo tóp lại.
Tổng giám đốc
một ngân hàng của Mỹ, sau khi tìm hiểu và chứng kiến sự phổ biến của hệ thống
thanh toán di động của Trung Quốc đã phải tuyên bố: “Đừng chống lại nó. Đừng
ngăn cản nó. Hãy chấp nhận và học nó”.
Chúng ta làm được gì đây
Về mặt
chính sách, có lẽ các cơ quan quản lý nhà nước nên tìm hiểu thực tế để có những
quyết sách phù hợp chứ không phải là những cảnh báo hay cấm đoán chung chung. Đầu
tiên là đặt ra yêu cầu các cơ sở dịch vụ du lịch ở Việt Nam, dù của người Việt
hay của dân Trung Quốc đầu tư đều phải kết nối ví Alipay hay WeChat Pay với một
ngân hàng trong nước, không được kết nối ví trực tiếp với ngân hàng Trung Quốc.
Các ngân
hàng phải cùng nhau ngồi lại để có tiếng nói chung khi yêu cầu một mức phí giao
dịch đúng mức, không để bị ép cạnh tranh nhau rồi hạ giá xuống đáy. Đây cũng là
cơ hội cho các ngân hàng thiết kế hệ thống thanh toán di động cho riêng mình vì
trước sau người dùng cũng sẽ chuyển sang di động, không còn dùng thẻ nữa. Bởi với
ngân hàng, thông tin khách hàng mới là quan trọng vì từ thông tin khách hàng, mới
có thể triển khai các dịch vụ khác như quản lý tài chính cá nhân, cho vay tiêu
dùng...
Thành công
của Alibaba và Tencent khi khai sinh Alipay và WeChat Pay nằm ở chỗ họ đã cung
cấp cho người dùng một hệ sinh thái khép kín gồm mạng xã hội, thương mại điện tử
và thanh toán di động. Cả ba mảng này Việt Nam đang yếu và thiếu. Hệ thống
thương mại điện tử Việt Nam chủ yếu dựa vào nhân công rẻ để giao hàng và thu tiền
trực tiếp. Có tiềm năng phát triển nhất là thẻ cào điện thoại dùng như một
phương tiện thanh toán nhưng các nhà mạng quá ham tỷ lệ hoa hồng cao nên không
đi tới đâu. Giả thử Lazada, hiện đã về tay Alibaba, đẻ ra một loại thanh toán
di động kiểu Alipay, họ sẽ dành hết người dùng và chế ngự thương trường trên mạng
của Việt Nam.
