Loay hoay trong một thế giới cũ mèm
Nguyễn Vạn Phú
Trong khi
người dân nước ta bị mắc kẹt trong vòng xoáy tranh cãi chữ nghĩa không dứt, hết
“thu giá” đến “tụ nước”, hết “nằm nghỉ mệt” đến “bay chưa đúng giờ” thì ở bên
ngoài người ta đang cố gắng sắp xếp cuộc sống theo những quy luật mới để bước
chân vào một thế giới tưởng đâu chỉ có trong truyện viễn tưởng.
Quá trình sắp
xếp đó cũng đầy tranh cãi, cũng đầy góc nhìn khác biệt nhau nhưng quan trọng là
họ tranh cãi để hiểu thế giới của họ hơn và tìm ra giải pháp ổn thỏa cho mọi
bên. Vì chúng ta đã kết nối nhiều với thế giới bên ngoài nên sự sắp xếp đó thỉnh
thoảng dội vào trong nước, đôi lúc gây nên những hiểu nhầm tai hại.
Châu Âu bảo vệ người dân hay tự cô lập
Nếu đến
châu Âu những ngày này, khi truy cập các website báo chí lớn như tờ Los
Angeles Times, Chicago Tribune
hay New York Daily News, rất có thể bạn
sẽ nhìn thấy thông báo trang web của chúng tôi không dành cho khu vực các bạn –
rất tiếc nhưng đành chịu. Số là luật bảo vệ thông tin người dùng của châu Âu (GDPR)
bắt đầu có hiệu lực từ ngày 25/5 nhưng chi phí cho các trang web phải bỏ ra để
tuân thủ các quy định ngặt nghèo này quá cao, quá phức tạp nên nhiều nơi thà
khóa không cho 500 triệu người châu Âu truy cập trang web của họ còn hơn bị phạt
nặng. Bình quân mỗi trang web phải tốn chừng 1 triệu đô-la để tổ chức bộ máy
chuyên lo tuân thủ quy định mới; vi phạm họ sẽ bị phạt đến 24,8 triệu đô-la hay
4% doanh thu toàn cầu, một con số khổng lồ đối với các nơi như Amazon, Facebook
hay Google.
Luật GDPR bắt
chủ các trang web phải có sự đồng ý rõ ràng của người dùng mới được thu thập dữ
liệu người dùng, người dùng có quyền từ chối không cho ai dùng dữ liệu của họ để
làm tiếp thị, quảng cáo, nếu thông tin người dùng bị lộ, phải báo ngay cho cơ
quan thẩm quyền và khách hàng chứ không được che giấu như trước. Người dùng ở
châu Âu từ nay được quyền truy cập để biết những thông tin gì về họ đã được thu
thập, rồi được sử dụng như thế nào, vào chuyện gì... Họ có toàn quyền yêu cầu
xóa thông tin cá nhân của họ theo nguyên tắc quyền được quên lãng, ví dụ ngày
xưa họ bị kết án ăn trộm bị báo chí đưa rùm ben nay mãn hạn tù thì họ có quyền
yêu cầu các báo xóa tin bài cũ.
Trong dòng
thông tin tràn ngập về GDPR ít thấy đề cập chuyện châu Âu có bắt các doanh nghiệp
cung cấp dịch vụ xuyên biên giới đặt máy chủ hay lưu thông tin người dùng tại
chỗ không. Có lẽ điều đó không quan trọng vì cách tiếp cận của họ là trao quyền
kiểm soát thông tin cho người dùng và bắt các nơi tuân thủ. Một khi người dùng
Facebook có quyền trên thông tin cá nhân của chính họ chứ không phải Facebook
và đương nhiên không phải chính quyền các nước EU thì dữ liệu nằn ở đâu cũng
như nhau. Nếu EU muốn nắm quyền kiểm soát thông tin người dân thì chuyện đặt
máy chủ ở đâu mới trở thành vấn đề quan trọng.
Diễn biến mới
nhất khi thực thi GDPR cho thấy có nguy cơ người dân châu Âu bị gạt ra rìa dòng
chảy thông tin một khi các website thấy chi phí tuân thủ cao hơn lợi nhuận đem
lại. Thực tế này sẽ là điểm cân nhắc và chưa biết châu Âu sẽ giải quyết mâu thuẫn
này như thế nào nhưng quá trình này cho thấy bất kỳ ai cũng phải đo lường sự
thiệt hơn với lợi ích của người dân được đặt lên hàng đầu.
Trung Quốc chấm điểm công dân
Trong một
diễn biến khác, báo chí vừa đưa tin hàng triệu người dân Trung Quốc bị cấm bay
vì “hạnh kiểm xấu”, gây tò mò và ngạc nhiên cho nhiều người. Hóa ra Trung Quốc
đã thử nghiệm hệ thống cho điểm tín nhiệm xã hội, hễ người dân có hành vi gì xấu
thì bị trừ điểm. Hành vi xấu có thể là lái xe mà không nhường cho người đi bộ,
hút thuốc nơi bị cấm, mua quá nhiều game điện tử hay đăng tải tin giả trên mạng...
Mới nghe
qua tưởng đâu là chuyện khoa học viễn tưởng ở một xã hội tương lai khi mọi hành
vi của người dân bị kiểm soát để ai nấy đều như người máy, sống như những công
dân gương mẫu, vô hồn, vô cảm. Thế mà hệ thống này đã được thử nghiệm từ năm
2014 và được hứa hẹn sẽ triển khai đại trà trước năm 2020.
Câu chuyện
này trở thành thời sự khi lần đầu tiên con số người có điểm xấu bị cấm bay hay
đi tàu hỏa cao tốc được công bố vào tuần trước. Tờ Global Times của Trung Quốc đưa tin có tổng cộng 11 triệu người bị
cấm bay và 4,25 triệu người bị cấm đáp tàu hỏa cao tốc kể từ khi có hệ thống chấm
điểm tín nhiệm xã hội. Ngoài ra người bị điểm xấu còn không được truy cập
Internet tốc độ cao, con cái không được vào trường tốt, không được làm quản lý ở
các doanh nghiệp nhà nước hay ngân hàng... Ngược lại người có điểm cao sẽ được
miễn giảm tiền điện, được thuê xe không cần đặt cọc, được hưởng lãi suất cho
vay thấp...
Cho dù người
dân Trung Quốc khi được hỏi đều nói hệ thống chấm điểm giúp họ sống tốt hơn, cho
dù các hành vi bị trừ điểm thật sự đáng bị lên án, thiết nghĩ không ai đứng
trên ai để cho điểm người khác được. Mọi quan hệ xã hội đã có luật pháp chi phối,
ở mức độ thấp hơn có xử phạt hành chính hay sự lên án của dư luận – nói chung
là giềng mối đạo đức truyền từ đời này sang đời khác, nhất là nhờ kênh giáo dục.
Vai trò của nhà nước không thể là đi chấm điểm, trừ điểm công dân.
Khi Mỹ và các nước phải học cách làm ngân hàng
Ở chiều hướng
ngược lại, có một lãnh vực rõ ràng Mỹ và các nước đang phải học hỏi Trung Quốc,
thể hiện qua hàng loạt bài viết của giới chuyên môn, giới chủ nhà băng Mỹ: đó
là lãnh vực thanh toán di động. Tổng giám đốc một ngân hàng lớn của Mỹ khi đến
Thượng Hải dạo phố đã hết sức ngạc nhiên khi thấy giới trẻ Trung Quốc đi trước
ông cứ mua sắm đủ thứ nhưng không dùng tiền mặt cũng chẳng dùng thẻ tín dụng. Họ
chỉ cần bật máy điện thoại di động lên, bấm bấm, lắc lắc là xong.
Hiện nay
Alipay và WeChat Pay, con đẻ của hai tập đoàn lớn là Alibaba và Tencent hầu như
thống lĩnh thị trường thanh toán qua điện thoại di động bởi sự tiện dụng. Quý
4/2017 các ứng dụng thanh toán trên điện thoại đã xử lý đến 5,9 ngàn tỷ đô-la
giao dịch mua bán hàng hóa và dịch vụ, trong đó Alipay chiếm 54% và WeChat Pay
chiếm 38%.
Cứ hình
dung bên mua không cần thẻ trong túi, bên bán không cần máy quẹt thẻ hai bên cứ
dùng điện thoại di động trao đổi thông tin mua bán thì còn gì thuận tiện hơn.
Điện thoại di động có màn hình dễ hàng hiển thị mã QR cho riêng mỗi người, lại
có camera để quét mã rồi gởi thông tin đi thì Alipay và WeChat Pay đã có thể loại
khỏi cuộc chơi các trung gian thanh toán như mạng Visa hay Mastercard. Các ngân
hàng giờ đây không còn đóng vai trò phát hành thẻ hay xử lý thẻ nữa – họ chỉ
còn là thủ quỹ giữ tiền cho các bên, khi nào được lệnh chi trả thì gởi tiền đi.
Thế là các
ngân hàng ở các nước hoảng sợ, vừa mất doanh thu vừa mất vai trò. Họ đang tìm
cách xây dựng các hệ thống tương tự ở thị trường nước họ nhưng chuyện đó không
dễ chút nào. Apple cũng đang cố xây dựng Apple Pay hay Samsung có Samsung Pay
nhưng không ăn thua. Phải cỡ như Facebook nhảy vào xây dựng hệ thống thanh toán
ngay bên trong ứng dụng Facebook mới có khả năng bành trướng nhanh như Alipay
và WeChat Pay.
Trước mắt
các nước Đông Nam Á áp dụng chiêu thức, không chống họ được thì hợp tác với họ.
Du khách Trung Quốc, đã quen với cách tiêu tiền bằng điện thoại di động, khi đến
nước nào đều ngắm ngía xem có bảng hiệu “chấp nhận thanh toán bằng Alipay (hay
WeChat Pay)” hay không. Trước hai cửa hàng một bên có một bên không, ắt hẳn ai
hơn ai cũng đã rõ. Thông thường ở các nước hai hệ thống này sẽ ký kết liên
doanh, liên kết với một đối tác địa phương để đối tác địa phương này làm đầu mối
thương thảo với các ngân hàng. Mục đích trước mắt là nhắm đến du khách Trung Quốc
nhưng về lâu về dài họ sẽ bung ra cung cấp dịch vụ cho người dân sở tại.
Tecent được
Malaysia cấp phép cho triển khai ứng dụng thanh toán di động WeChat Pay bằng đồng
ringgit. Alipay thì không đi theo con đường chính thức này mà làm việc trực tiếp
với các điểm bán hàng và liên kết với các doanh nghiệp bản địa để cung ứng dịch
vụ thanh toán như ở Malaysia họ liên kết với Touch’n Go, ở Thái Lan là với
Kasikornbank, rồi đầu tư vào Ascend Money để tận dụng hệ thống cửa hàng 7-Eleven.
Ở Philippines Ant Financial (thuộc tập đoàn Alibaba) liên kết với Mynt để tận dụng
ví điện tử GCash của doanh nghiệp này. Alipay còn nhảy vào Singapore qua CC
Financial Services, Campuchia qua Anco Group để triển khai Pi Pay...
Xu thế du
khách Trung Quốc vào Việt Nam, xài ứng dụng Alipay và WeChat Pay để mua sắm
hàng hóa dịch vụ là không thể tránh khỏi. Cho nên hãy thôi, đừng nói kẽ hở tiếp
tay rồi báo động chuyển ngân lậu hay thanh toán chui nữa. Hãy tìm hiểu đối thủ,
các phương thức hoạt động, kinh nghiệm của các nơi khác và có biện pháp thích ứng, có chính sách phù hợp,
tùy góc nhìn của từng địa chỉ. Người bán thì lúc nào cũng ưu tiên bán được càng
nhiều càng tốt còn nhà nước sẽ ưu tiên chuyện thu đủ thuế trong khi giới ngân
hàng lo bị bỏ lại đằng sau. Nhưng xu thế thời đại không cho phép các ngân hàng
phát hành thẻ cứ chăm chăm ăn chênh lệch tỷ giá “dày” như hiện nay được lâu nữa.
