Mở ra... để khép lại

Mở ra… để khép lại

Nếu đọc lướt qua Quyết định 97/2009/QĐ-TTg ngày 24/7/2009, người ta có thể nghĩ cánh cửa đã mở ra cho những cá nhân muốn thành lập tổ chức nghiên cứu khoa học, kể cả cung cấp dịch vụ khoa học. Danh mục ban hành kèm theo Quyết định liệt kê đầy đủ hầu như mọi ngành nghề khoa học tự nhiên và xã hội, kể cả nghiên cứu kinh tế, kinh doanh, giáo dục, xã hội học, lịch sử, triết học…

Thế nhưng cánh cửa này đã đóng sập ở ngay điều 2 khi quy định: “… Nếu có ý kiến phản biện về đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước cần gởi ý kiến đó cho cơ quan Đảng, Nhà nước có thẩm quyền, không được công bố công khai với danh nghĩa hoặc gắn với danh nghĩa của tổ chức khoa học và công nghệ”.

Hiện nay trên thực tế đã có nhiều tổ chức nghiên cứu khoa học của cá nhân thành lập, thường dưới tên gọi viện nghiên cứu khoa học – công nghệ, phần lớn do các nhà khoa học thành lập để cung cấp dịch vụ nghiên cứu, tư vấn, đào tạo… Có thể đa phần công việc của các tổ chức nghiên cứu khoa học này là thực hiện hợp đồng ký trực tiếp với khách hàng, không liên quan gì đến đường lối, chủ trương, chính sách của Nhà nước. Nhưng sự đời không bao giờ đơn giản như vậy. Ví dụ một viện thực hiện một nghiên cứu cho một doanh nghiệp cách thức tiết kiệm năng lượng; trong kết quả báo cáo dày cộp ắt sẽ có những đoạn nêu thực trạng chính sách của Nhà nước về năng lượng và những phân tích đúng sai của chính sách này. Thế là không được công bố công khai.

Giám đốc một viện nghiên cứu tư nhân khác, giả dụ được báo chí phỏng vấn về một chính sách mới ban hành thuộc thẩm quyền chuyên môn của ông, sẽ vi phạm luật pháp nếu trả lời mang tính phản biện dưới danh nghĩa giám đốc viện. Một tổ chức nghiên cứu nông nghiệp cũng không thể nào công khai những kết quả nghiên cứu của họ về chính sách nông nghiệp của Nhà nước nếu không muốn bị đóng cửa vì dù có khen mười điều thì ắt cũng có vài điều “phản biện”. Hàng loạt hoạt động mang tính xã hội của các viện nghiên cứu (tức là những nghiên cứu không do doanh nghiệp đặt hàng mà là để đóng góp vào “sự nghiệp phát triển đất nước” như cách nói thường thấy) sẽ bị thui chột vì không ai muốn dây vào chuyện luật pháp đã cấm. Thiệt không hiểu nổi tư duy của người soạn quyết định này trong khi chủ trương thường được nhắc tới lâu nay là khuyến khích sự phản biện của người dân, đặc biệt là của các nhà khoa học.

Nên nhớ bộ máy công quyền lớn lắm, không ai quản cho hết. Cơ chế kiểm soát hữu hiệu nhất là thông qua công luận để giám sát, để soát xét, để lên tiếng mỗi khi một bộ phận trong bộ máy làm sai. Lẽ ra người đứng đầu Nhà nước phải mừng khi có tiếng nói phản biện được công khai về đường lối, chủ trương, chính sách của mình, nhờ thế mà biết được ý nguyện của người dân, biết bộ máy ở dưới có làm đúng hay không. Nay với một quyết định như thế, có thể giải quyết được một vấn đề gai góc nào đó trước mắt, nhưng lại có hại lâu dài cho cơ chế kiểm soát nói trên. Lẽ nào người ta không hiểu được, gởi cho cơ quan có thẩm quyền đồng nghĩa với dìm lấp mọi ý kiến, không ý kiến nào đến được tai người muốn nghe thực tế xã hội.