Quả bóng
trong chân các trường đại học
Nguyễn Vạn Phú
Để giải quyết các vướng mắc hiện
nay của kỳ thi trung học phổ thông, việc đầu tiên là chấm dứt cách nhìn đây là
kỳ thi “2 trong 1” vì thi cử chứ đâu phải bán hàng mà cứ rao “2 trong 1”! Nhưng
như thế thì các trường đại học phải làm gì để thoát tình trạng hụt hẫng khi
không thể dựa vào điểm thi?
Trả kỳ thi THPT quốc gia về đúng vai trò của nó là dùng để
xét tốt nghiệp, ngay lập tức hàng loạt vấn đề sẽ được giải quyết. Đề thi không
còn bị chê là quá khó, không phải khoác lên mình nó cả chức năng vừa kiểm tra
kiến thức vừa đánh giá năng lực. Động cơ tiêu cực tìm mọi cách để sửa điểm,
nâng điểm cũng bị triệt tiêu khi điểm thi không còn là yếu tố dùng để chạy đua vào
các trường đại học hàng đầu nữa. Bộ Giáo dục có thể tính toán để mức điểm thi
cao hơn mọi năm và nhờ đó giảm tỷ trọng điểm học bạ trong cơ cấu điểm xét tốt
nghiệp. Vấn đề còn lại là gánh nặng bây giờ rơi vào các trường đại học, làm sao
để tuyển sinh khi không còn dựa hoàn toàn vào kết quả kỳ thi THPT?
Thật ra, Luật Giáo dục đại học đã quy định khá rõ từ mấy năm
nay: trường đại học có quyền quyết định phương thức tuyển sinh và chịu trách
nhiệm về công tác tuyển sinh trong đó Luật cũng nói: Phương thức tuyển sinh gồm
thi tuyển, xét tuyển hoặc kết hợp giữa thi tuyển và xét tuyển. Không
ai bắt trường đại học phải lấy điểm thi tốt nghiệp THPT để xét tuyển thí sinh đủ
tiêu chuẩn vào trường mình.
Chúng ta thường nhìn từ góc cạnh thí sinh chen nhau vào cổng
trường đại học chứ ít ai nhìn từ góc cạnh các trường đại học cạnh tranh nhau
hút học sinh tốt nghiệp vào trường mình. Đó là bởi quán tính suy nghĩ trường tốt
chọn học sinh có điểm cao trong khi đúng ra việc tuyển sinh đại học phải là sự
cân nhắc từ cả hai phía để mục đích cuối cùng là tìm sự “hòa hợp”, học sinh vào
đúng trường phù hợp với con người của mình nhất và trường chọn đúng học sinh có
tiềm năng đóng góp xây dựng nền tảng danh tiếng của nhà trường nhất.
Nhìn từ góc độ đó mới thấy hầu hết các trường đại học đã
lãng tránh trách nhiệm khi chỉ dùng duy nhất điểm thi THPT hay điểm học bạ để
xét tuyển; chỉ một ít trường tổ chức kỳ thi tuyển sinh riêng cho mình và hầu
như không ai nghĩ đến chuyện xét tuyển bằng các phương thức trực tiếp như phỏng
vấn. Giả thử đề thi THPT sang năm dễ hơn nhiều vì chỉ để xét tốt nghiệp, các
trường đại học làm sao dựa vào điểm thi để tuyển đúng sinh viên cho mình? Với
các trường nổi tiếng luôn thu hút học sinh, nếu ai cũng điểm cao như nhau, làm
sao biết thực học của các em để chọn đúng; làm sao tránh tình trạng chỉ tuyển
được các em điểm cao nhờ được cộng nhiều loại điểm ưu tiên? Với các trường bình
thường, dựa vào điểm tức đã bỏ qua thế mạnh của mình, không có những phương thức
chiêu dụ học sinh, không tạo ra được sự cạnh tranh để hút học sinh về cho mình.
Tuyển sinh bằng điểm thi THPT sẽ dẫn tới những bất hợp lý
khó lòng giải tỏa. Đăng ký học ngành kinh tế nhưng điểm xét tuyển là Toán, Lý,
Hóa thì xem như hỏng việc vì những kỹ năng làm nền tảng cho một người học tốt kinh
tế học lại là ngoại ngữ, đọc hiểu, viết lách, thuyết trình, suy luận lô-gich, kể
cả hiểu biết về văn hóa. Sinh viên tương lai của một trường đại học sư phạm phải
có lòng yêu trẻ, say mê truyền thụ kiến thức nhưng đồng thời phải có kỹ năng
giao tiếp. Những đặc điểm nói lên cá tính từng con người làm sao bộc lộ được
qua các con số điểm thi vô hồn. Chính vì thế mặc dù vẫn còn dựa vào các kỳ thi
chuẩn hóa kiến thức nhưng các trường đại học ở nước ngoài đâu tranh nhau lấy
theo thứ tự từ điểm cao nhất lấy xuống? Có những em điểm thi cao vẫn bị từ chối
trong khi cũng trường đó lại nhận em điểm thi thấp hơn nhiều.
Thực tế dù còn ít nhưng một số trường sử dụng một kỳ thi
đánh giá năng lực riêng của mình rồi vừa dựa một phần vào điểm thi THPT và một
phần vào điểm thi của kỳ thi riêng đã tạo ra những chuyển biến bất ngờ. Các trường
này trước đây vất vả lắm vẫn không tuyển đủ sinh viên theo mức điểm chuẩn trường
đưa ra nay lại dễ dàng đạt con số chỉ tiêu tuyển sinh. Có lẽ khi đặt học sinh
trước một thử thách là kỳ thi gắn liền với tên tuổi của trường các em sẽ có động
lực mạnh hơn khi chọn lựa. Có lẽ học sinh muốn được đánh giá đúng đắn, chứ không
còn tin vào điểm thi tốt nghiệp bị tác động bởi nhiều yếu tố khác.
Một trong những lý do các trường đại học đưa ra để lãng
tránh tổ chức tuyển sinh theo con đường riêng của mình là thiếu nguồn lực, hay
nói thẳng ra là không có tiền để làm. Một việc rất dễ mà hầu như tuyển sinh đại
học hay sau đại học nào ở nước ngoài đều làm là bắt thí sinh nộp kèm hồ sơ một
bài luận về một đề tài nào đó. Cái này đâu tốn kém nhiều trong khi hiệu quả đo
lường năng lực, cá tính, sở thích, năng khiếu của thí sinh là rất cao. Một thí
sinh điểm thi cao nhưng bài luận viết cẩu thả, sai chính tả, diễn đạt ý không
rõ ràng, tuyển vào cũng khó trở thành sinh viên giỏi. Một thí sinh với bài luận
dí dỏm, có óc hài hước, có tầm nhìn bao quát nhiều lúc chính là nhân vật trường
đang cần. Một em nhờ người lớn viết theo kiểu văn mẫu bay bổng sẽ bị phát hiện
ngay.
Để khỏi ngồi than thở về trình độ đầu vào của các khóa đào tạo,
các trường phải chủ động tìm cách tuyển sinh riêng cho mình, nhất là trong bối
cảnh sẽ có những thay đổi về quan điểm kỳ thi THPT. Có bài thi năng lực riêng, yêu
cầu viết bài luận, kể về các hoạt động xã hội hay trực tiếp phỏng vấn – chọn
các nào là tùy theo điều kiện của từng trường nhưng tự chủ đại học phải bắt đầu
từ chuyện tuyển sinh.
