Đa sở hữu đất
đai: Tại sao không?
Những lập luận đằng sau sự khẳng
định đất đai phải thuộc quyền sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu
và thống nhất quản lý hầu như vắng bóng. Không ai giải thích cho cặn kẽ vì sao
không cho nông dân sở hữu mảnh đất họ đang canh tác.
Dường như sự “kiên định” này là
do quán tính: hễ nói đến chủ nghĩa xã hội thì đất đai phải của tập thể như cách
suy nghĩ ngày xưa, nông dân phải vào hợp tác xã mới đúng định hướng chứ không
được làm ăn riêng lẻ.
Điều mỉa mai là những nguyên tắc
mang tính giáo điều đó đã bị bỏ đi trong các lãnh vực khác, trừ đất đai. Doanh
nghiệp tư nhân, kể cả nước ngoài được phép “bóc lột” thoải mái “giá trị thặng
dư”, quy mô càng lớn càng được khuyến khích.
Đứng ở góc độ lý thuyết, hiện
nay chúng ta đã thừa nhận một nền kinh tế đa sở hữu, trong đó chủ doanh nghiệp
tư nhân được quyền sở hữu tư liệu sản xuất, thậm chí các doanh nghiệp có vốn
đầu tư nước ngoài đang chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản phẩm quốc dân được cam
kết bảo vệ quyền sở hữu tư liệu sản xuất của họ. Cách đây hai năm, tranh luận
về chế độ công hữu các tư liệu sản xuất – điểm then chốt của chủ nghĩa xã hội -
đã kết thúc với kết quả là khái niệm này đã được gác lại. Các doanh nghiệp nhà
nước đang được cổ phần hóa, tức đa dạng hóa sở hữu, chứ đâu có khăng khăng nhà
nước phải làm chủ.
Nay với nông dân, tại sao không
thể mạnh dạn áp dụng một sự ứng xử tương tự - tức là công nhận người dân có
quyền sở hữu đất đai – là tư liệu sản xuất chính của họ. Làm khác đi là không tạo
ra sự công bằng, là tước bỏ của người nông dân cái quyền họ mơ ước bao giờ nay.
Làm khác đi, có nghĩa chỉ áp dụng “định hướng xã hội chủ nghĩa” với nông dân,
còn giới doanh nghiệp thì thôi khỏi? Hay nhìn ở góc ngược lại, xây dựng nền
nông nghiệp mà đất đai không vận hành theo đúng quy luật thị trường thì, đến
một ngưỡng nào đó, làm sao nông nghiệp phát triển tiếp tục.
Thừa nhận nhiều hình thức sở hữu
đất đai dẫn đến một số lo ngại – vấn đề là những lo ngại này có cơ sở hay chỉ
là lo ngại vô căn cứ?
Lo ngại đầu tiên là sở hữu tư
nhân sẽ dẫn đến tích lũy ruộng đất, làm nảy sinh “tầng lớp địa chủ” mới. Cái vô
căn cứ ở đây là ràng buộc hạn điền vẫn còn đó; thậm chí nếu sau này không còn
hạn điền nữa, người nào muốn canh tác quy mô lớn, tại sao không khuyến khích?
Điều đó khác gì một chủ doanh nghiệp sản xuất quy mô lớn, tuyển hàng ngàn công
nhân? Không lẽ một bên khuyến khích, một bên thì cấm?
Lo ngại thứ nhì là đất đai của
tư nhân sẽ khó giải tỏa để làm các công trình công cộng hay đơn thuần là để
phát triển các khu đô thị mới. Cái khó của việc giải tỏa sẽ tồn tại dù đất là
thuộc quyền sử dụng hay quyền sở hữu của người dân. Vấn đề là chính sách công
bằng, công trình thật sự cần thiết và quyền lợi của người có đất được tôn trọng
thì không có gì khó khăn cả. Thật ra, để bảo vệ quyền lợi của người dân nghèo
chỉ còn mảnh đất để canh tác thì càng khó giải tỏa đất càng tốt chứ sao. Để bất
kỳ công trình nào cũng phải cân nhắc thiệt hơn chứ không làm đại, làm theo kiểu
dự án treo, rồi đẩy người dân vào chỗ mất đất.
Ngược lại, cái lợi của một chế
độ đa sở hữu sẽ rất nhiều: nông dân sẽ ứng xử với đất như người chủ chứ không
như người thuê như hiện nay, năng suất ắt sẽ tăng, hiệu quả sử dụng đất sẽ được
nâng cao. Ngày xưa chỉ cần mảnh đất 5% mà người dân đã có thể xoay xở vượt qua
những năm tháng khó khăn của thời bao cấp; nay được sở hữu 100% thì người nông
dân sẽ làm ra điều thần kỳ mới.
Quan trọng nhất, hiện tượng đau
lòng khi những người dân bị tước mất đất, phải vác đơn đi khiếu kiện khắp nơi
sẽ không còn nữa. Giới cường hào mới ở các địa phương không còn có thể dễ dàng
vẽ ra dự án để tước đoạt đất của dân; giới làm ăn bất lương không thể cấu kết
với giới có quyền lực để đuổi người dân ra khỏi ngôn nhà của họ. Đó mới gọi là
đúng định hướng xã hội chủ nghĩa nếu hiểu khái niệm này theo nghĩa chính xác
nhất của nó.
