Thế nào là
đúng định hướng
Mô hình tăng trưởng
hiện nay bị vướng vào những khái niệm bất di bất dịch mang tính giáo điều trong
khi người nghèo vẫn ngày càng nghèo hơn, bất công trong xã hội ngày càng lan
tràn. Những lối nói tưởng đâu là đúng theo định hướng hóa ra lại là rào cản
thực hiện chính sách phát triển trong công bằng.
Người ta thường phân tích nền
kinh tế Việt Nam theo các tiêu chí như lạm phát, tăng trưởng GDP, tỷ giá, cán
cân thương mại… nhưng lại bỏ quên một yếu tố then chốt: phát triển kinh tế để
làm gì? Hay nói cách khác, định hướng cho các chiến lược phát triển kinh tế
nhắm đến đối tượng nào, có đạt được như mong muốn không?
Nếu mục đích của mọi chính sách
là nhằm tạo một môi trường phát triển sao cho giới lao động như công nhân, nông
dân, người nghèo được hưởng lợi nhiều nhất để xây dựng một xã hội công bằng thì
rõ ràng chính sách chưa thành công.
Một công cụ quan trọng nhất để
Nhà nước điều tiết thu nhập quốc dân hướng đến các chương trình xã hội là các
doanh nghiệp nhà nước. Nhưng các doanh nghiệp nhà nước hiện đang bị chìm đắm trong
đống nợ nần lớn, lo bản thân còn chưa xong, nói gì đến phục vụ các chính sách điều
tiết của Nhà nước. Doanh nghiệp nhà nước hiện là khu vực ít tạo ra việc làm
nhất, so với khu vực tư nhân hay đầu tư nước ngoài, chỗ làm nếu có cũng dành
cho con cái các quan chức hay cán bộ trong ngành. Hiếm thấy các lời rao tuyển
dụng nhân sự vào các tập đoàn, tổng công ty nhà nước.
Nông dân, lẽ ra là đối tượng các
chính sách phát triển bền vững phải hướng tới, lại không sở hữu phương tiện sản
xuất quan trọng nhất của họ là đất đai, lại luôn luôn đối diện nguy cơ bị thu
hồi đất. Một khi không nắm được đất đai, số phận người nông dân dễ bị đẩy vào
chỗ bế tắc khi đất bị thu hồi cho các dự án phát triển khác mà họ không được dự
phần. Nông dân cũng là giới chịu thiệt thòi nhất khi sản phẩm làm ra bị các
doanh nghiệp “thu mua” ép giá; tiếng nói của họ trong các hiệp hội nghề nghiệp
hầu như vắng bóng.
Ngược lại, hai cột trụ để giúp đánh
giá mức độ phát triển bình đẳng của một xã hội là giáo dục và y tế thì đối với người
nghèo hiện đang là gánh nặng không dễ mang. Chi phí cho giáo dục và y tế chiếm
một tỷ trọng lớn trong chi tiêu của người nghèo đã đành; mức độ hưởng thụ từ
các chính sách an sinh xã hội hay bảo hiểm y tế của người có thu nhập cao cũng
cao hơn so với người nghèo. Những thành tích xóa đói giảm nghèo từng được báo
cáo rầm rộ những năm trước nay đã bị triệt tiêu khi hố ngăn cách giàu nghèo
ngày càng lớn, nguy cơ tái nghèo hiển hiện rõ với hàng triệu người dân ở những
vùng khó khăn.
Những biểu hiện dễ thấy nhất minh
chứng cho nhận định rằng tình hình kinh tế đang bất lợi cho người nghèo là khá
nhiều, ví dụ mức tăng chỉ số giá tiêu dùng. Trong khi chỉ số giá tiêu dùng
tháng 1-2013 của cả nước tăng 1,25% so với tháng trước thì chỉ số này ở TPHCM
chỉ tăng 0,44% và ở Hà Nội tăng 0,95%. Nói cách khác, giá cả ở các tỉnh thành
trên cả nước tăng cao hơn nhiều so với hai thành phố lớn nhất. Giá cả liên quan
đến dịch vụ y tế, giáo dục cũng tăng mạnh nhất, lại đè nặng lên khả năng chi
tiêu của người nghèo.
Trong khi đó, lãi suất cao đang
gây khó khăn cho toàn nền kinh tế nhưng nhìn từ góc độ người gởi tiền thì nó
vẫn có lợi hơn nhiều cho người có tiền so với người không có tiền, phải trông
chờ vào đồng lương còm cỏi. Bởi thế mới có chuyện người nghèo thất nghiệp sẽ
đối diện với cú sốc lớn, gia đình bị xáo trộn còn người có tiền, kinh doanh khó
khăn thì lại bỏ tiền vào ngân hàng, lãnh lãi để đi du lịch, nghỉ ngơi…
Trả lời phỏng vấn báo Tuổi Trẻ,
bà Victoria Kwakwa, Giám đốc Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam cho rằng “cần
thừa nhận mô hình tăng trưởng hiện nay là mô hình không hữu hiệu, là mô hình
dẫn đất nước tới sự bất ổn vĩ mô”. Ý của bà là những bất cập của nền kinh tế
hiện nay là do chúng ta đang dựa vào mô hình tăng trưởng sai, như bơm tín dụng
ồ ạt. Nhưng nhận định này cũng có thể áp dụng để lý giải vì sao người nghèo
đang ngày càng nghèo đi, khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn hơn và lớp người
dễ bị tổn thương khi có các cú sốc kinh tế ngày càng đông thêm.
Mô hình tăng trưởng hiện nay bị
vướng vào những khái niệm bất di bất dịch như nói đến doanh nghiệp nhà nước là
nói đến vai trò chủ đạo, nói đến đất đai là nói đến chuyện sở hữu toàn dân, hết
rót tín dụng giá rẻ cho doanh nghiệp đến tìm cách giải cứu… một thời là giải
cứu chứng khoán nay giải cứu địa ốc, là ưu tiên tìm cách xóa nợ xấu cho doanh
nghiệp nhà nước và giới chủ ngân hàng. Cách nói tưởng đâu là đúng theo định
hướng hóa ra lại là rào cản thực hiện chính sách phát triển trong công bằng.
Tái cấu trúc nền kinh tế có
nghĩa là tìm mô hình tăng trưởng mới, phải bắt đầu bằng câu hỏi, liệu các chính
sách đang xây dựng đó có phục vụ cho việc tạo lập một “xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh” hay không? Các con số tăng trưởng GDP chẳng có ý nghĩa gì nhiều một
khi sinh viên ra trường tìm được việc làm không phải do năng lực bản thân mà do
“tiềm lực kinh tế” của gia đình chạy chọt chỗ làm; người nghèo gánh chịu hậu
quả ô nhiễm môi trường nhiều hơn người có của; người cô thế thua thiệt kẻ kết
nhóm thành các nhóm lợi ích rất lợi hại.
