Giàu và
nghèo và thế giới phẳng
Tranh cãi về toàn cầu hóa là cuộc tranh cãi xưa như trái đất
mà cho đến nay vẫn chưa có hồi kết; lập luận hai bên ủng hộ và chống đối cũng đều
đã rõ. Tuy nhiên, gặp người cổ xúy hết lời cho toàn cầu hóa như Thomas
Friedman, tác giả của các cuốn sách bán chạy về toàn cầu hóa như Chiếc Lexus và cây Oliu hay Thế giới phẳng mà không khơi lại cuộc
tranh luận này cũng phí đi một cơ hội.
Vậy là tại buổi tọa đàm với Friedman khi ông ghé thăm TPHCM do
NXB Trẻ tổ chức vào cuối tuần trước, tôi bèn cố ý “gợi” chuyện: “Tôi đồng ý với
ông về mọi điều, thế giới đang ngày càng phẳng hơn, mọi người kết nối với nhau
nhiều hơn, ngôi làng toàn cầu đang dần bé lại… nhưng thế rồi sao nữa? Các vấn đề
của thế giới như đói nghèo, ô nhiễm, bất bình đẳng vẫn còn đó. Chắc ông đã đọc
cuốn Tư bản trong thế kỷ 21 của
Thomas Piketty – sách của nhà kinh tế này cho thấy toàn cầu hóa đâu có làm giảm
bất bình đẳng trong thu nhập mà thậm chí ngày càng tăng đấy chứ?”
Không hổ danh là một nhà báo lão luyện, Friedman đáp bằng một
câu có thể rút thành tít: “Tôi chưa đọc cuốn sách của Piketty nhưng giới cánh tả
ở châu Âu và Mỹ dường như chỉ chú tâm làm sao để người giàu nghèo đi chứ không
tìm cách sao cho người nghèo giàu lên [cho bình đẳng]”. Ông khẳng định: “Rõ
ràng trong hai chục năm qua, hàng triệu triệu người ở các nước đang phát triển
đã giàu hẳn lên nhờ vào quá trình toàn cầu hóa”.
“Tôi e rằng không đơn giản như thế”, tôi ngắt lời Friedman. “Đúng
là mọi người có giàu lên nhưng mức độ cải thiện cuộc sống đâu có giống nhau.
Người có nguồn lực như đất đai, tiền bạc, tài sản khác thì giàu lên nhanh hơn
nhiều lần so với công nhân chỉ biết trông chờ vào đồng lương”.
Friedman cũng lịch sự đáp trả: “Thật sự phải nói tôi không đồng
ý về điều đó”. Và ông bắt đầu kể về con đường phát triển kinh tế của Ấn Độ và
Trung Quốc. Ông dùng lại hình ảnh các bức tường ngăn trở, và những đột phá công
nghệ đã giúp phá vỡ những bức tường này như thế nào, đã giúp các nước này biến
đổi ra sao, kể cả cạnh tranh với các nước phát triển... Ông cho rằng lập luận của
Piketty chỉ tập trung vào các nước phát triển ở châu Âu hay Mỹ, rằng có thể dữ
liệu của cuốn sách là đúng nhưng hầu như không thấy Piketty nói gì về vai trò của
công nghệ, xem như công nghệ không tồn tại, không có vai trò gì trong việc giảm
bất bình đẳng!
Friedman kể cánh tả Ấn Độ từng phê phán ông và cuốn sách Thế giới phẳng rằng Friedman chỉ đến gặp
vài ba người giàu lên ở Ấn Độ nhờ công nghệ thông tin mà dám tuyên bố thế giới
phẳng; họ bảo còn cả hàng triệu triệu người Ấn Độ nghèo khổ kia kìa, sao không
nói đến. “Tôi mới bảo, ồ, thế à, cám ơn đã cho tôi biết điều đó!” – Friedman mỉa
mai, với ý người nghèo thì đã tồn tại ở Ấn Độ hàng ngàn năm nay rồi, cái điểm mới
mà ông muốn miêu tả là sự biến đổi nhờ công nghệ, nhờ toàn cầu hóa tác động lên
một phần dân số Ấn Độ - đó là tin, đó là điểm mới mà ông muốn miêu tả trong cuốn
sách của mình.
“Tôi phải thú thiệt tôi không phải là con người của số liệu,
tôi chỉ là nhà báo. Tôi không biết hết mọi chuyện, tôi không phải là người lập
thuyết. Tôi chỉ biết những gì mình tường thuật. Và điều tôi muốn tường thuật là
những biến đổi xảy ra nhờ việc kết nối thế giới theo một cách hoàn toàn mới mẻ,
chưa từng có”, ông nói và nhắc lại lập luận cho rằng những người nói về bất
bình đẳng chỉ muốn làm người giàu nghèo đi chứ không phải là giúp người nghèo
giàu lên.
Tôi vẫn chưa chịu bỏ cuộc. “Một trong những nạn nhân rõ nhất
của công nghệ kết nối như ông nói là báo in. Số lượng phát hành các báo giảm,
báo mạng chưa tìm ra phương thức cân đối thu chi. Người ta cũng đánh mất thói
quen đọc sâu, đa phần chỉ thích đọc lướt và chọn đọc tin giải trí rẻ tiền. Ông
nghĩ sao về mặt trái này?”
Có lẽ với nhà báo khác, tình cảnh này đã rõ và sẽ nhận được
sự đồng tình nhưng với Friedman thì hơi khác. “Báo tôi [New York Times] bắt người
đọc trả tiền và có đến 800.000 người trả tiền để đọc báo mạng. Nếu ta có nội
dung hay mà bạn đọc muốn thì họ sẽ trả tiền để đọc thôi. Năm năm nữa báo giấy sẽ
như thế nào, tôi không biết. Nhưng giờ đây bạn có thể bắt độc giả trả nhiều tiền
hơn để đọc báo giấy [với chất lượng cao hơn]”.
Friedman cũng khuyên dùng chiêu dĩ độc trị độc, cứ đăng tin
“hở hang hấp dẫn” để thu hút người đọc rồi đăng cả tin nghiêm túc kèm bên, một
sự kết hợp mà nhiều báo đang dùng.
Nói là nói vậy thôi, khó khăn của làng báo in là chuyện khó
giải quyết bởi ngay chính ở New York
Times, gia đình Ochs-Sulzberger đang sở hữu tờ báo này cũng phải dùng nhiều
biện pháp để tồn tại như, theo lời Friedman kể, không nhận lương hay phải vay
tiền của Carlos Slim, trùm viễn thông Mexico, từng là người giàu nhất thế giới.
Vì vậy, cú “gợi” chuyện
sau cùng của tôi là “sự tự nguyện – free
will”: “Nói cho cùng, tôi đâu muốn phải đăng tin bikini hấp dẫn để người ta
đọc kèm với tin nghiêm túc; anh nông dân đâu muốn phải cạnh tranh với một người
trồng lúa đâu tận bên kia bán cầu; người dân đâu muốn đánh đổi một nhà máy dù
hoành tráng bằng nạn ô nhiễm. Toàn cầu hóa không cho người ta sự chọn lựa!”.
“Đây là vấn đề quá lớn” – Thomas Friedman cười nói và kết
thúc câu chuyện. Đã bảo tranh cãi về toàn cầu hóa là câu chuyện chưa có hồi kết!
