Khát vọng
4.0 và thực tế muốn “quản”
Tại buổi lễ khai giảng khóa mới của trường Chính sách công
và Quản lý thuộc Đại học Fulbright vào đầu tuần này, TS Vũ Thành Tự Anh đã đưa
ra nhận định: “Đa số chúng ta như những cổ
động viên, đứng trên bến cảng hò reo và cổ vũ đoàn tầu 4.0 lướt sóng ra khơi,
nhưng lại nhất định không chịu lên tàu”. Đó là cách ông đối chọi giữa sự
xôn xao của cả nước về cách mạng công nghiệp 4.0 với thói quen của người Việt
Nam: nói nhiều hơn làm.
Khác với cách hiểu cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ở các nước,
đặc biệt tại Đức nơi xuất phát khái niệm này chỉ xem đây là cách các nhà máy phải
cải tiến để có thể tăng năng suất nhờ vào sự kết nối mọi thành phần trong dây
chuyền, Việt Nam hiểu cách mạng công nghiệp 4.0 như một sự tổng hòa khi vạn vật
kết nối tạo ra sự thông minh trong quản lý sản xuất, khi trí tuệ thông minh
nhân tạo, rô-bốt làm thay cho con người trong nhiều hoạt động và khi dữ liệu lớn
đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các thuật toán ẩn đằng sau sự vận hành
của xã hội…
Cách hiểu như vậy cũng có thể tạo ra một khát vọng không chịu
tụt hậu một lần nữa như thời ông ta từng tụt hậu vì chính sách “bế quan, tỏa cảng”
và nhờ thế khát vọng này tạo ra động lực thiết kế các chính sách thích ứng với thời
đại đang có nhiều biến đổi.
Đáng tiếc, khát vọng thì có – dẫn tới sự hò reo và cổ vũ
nhưng hành động thì tréo ngoe như những bước chân rụt rè, thối lui, không chịu
lên tàu. Sự dằng co đó nhìn ở đâu cũng thấy.
Dự thảo nghị định mới nhất của Bộ Giao thông Vận tải ngó lơ
loại hình “taxi điện tử”, bắt Grab, Go-Viet hay Uber nếu doanh nghiệp này còn
hiện diện ở đây chịu chung những quy định kinh doanh như taxi truyền thống. Một
dự thảo khác của Bộ Thông tin Truyền thông muốn các nơi cung cấp dịch vụ xuyên
biên giới như Netflix, Spotify phải chịu các ràng buộc như doanh nghiệp trong
nước.
Cả hai dự thảo này đều có xuất phát điểm là bảo vệ lợi ích của
doanh nghiệp trong nước trước nguy cơ bị các loại hình dịch vụ xuyên biên giới đè
bẹp. Sự trăn trở của người làm chính sách là có thật nhưng chỉ đáng ghi nhận khi
sự trăn trở đó nhằm bảo vệ người tiêu dùng khỏi các sự cố họ từng gặp phải khi
sử dụng Uber hay Grab. Ngược lại, nếu chỉ chăm chăm bảo hộ doanh nghiệp trong
nước, nỗ lực chính sách như thế chẳng khác nào chuyện “bế quan, tỏa cảng” ngày
xưa. Cơn sóng mô hình kinh doanh mới sẽ còn dội vào và xô đẩy nhiều doanh nghiệp
khác; phải để họ làm quen với sóng dữ và tự lớn mạnh; càng che chắn chỉ càng
làm họ suy yếu mà thôi
Ở những diễn biến khác, khát vọng 4.0 nếu có cũng bị triệt
tiêu bởi tầm nhìn ngắn hạn. Những cá nhân khởi nghiệp sử dụng nền tảng của
Facebook, Google, YouTube để thu tiền của người dùng khắp thế giới – hãy khoan
chăm chăm vào việc thu cho được thuế từ họ. Họ đã và sẽ nộp thuế nhưng họ cần những
chính sách động viên để nhiều người có khát vọng như thế làm được điều họ làm. Amazon
đang kêu gọi và tạo điều kiện cho người Việt Nam, doanh nghiệp Việt Nam lên nền
tảng này bán hàng cho khách khắp thế giới. Chúng ta đã làm được gì để khuyến
khích họ ngoại trừ những tính toán thu thuế?
Mô hình kinh doanh mới dựa vào công nghệ không hẳn toàn màu
hồng. Tiền ảo chưa được ứng dụng gì nhiều, lừa đảo đã nở rộ; cho vay ngang hàng
chưa tiết kiệm cho nền kinh tế bao nhiêu, rất nhiều gia đình tán gia bại sản vì
nó; thanh toán qua điện thoại di động chưa thâm nhập được bao nhiêu người thì
dân du lịch Trung Quốc đã lợi dụng nó để trốn thuế. Nhưng nên nhớ không vì các
mặt trái này mà các nước cấm đoán những mô hình kinh doanh mới. Giới ngân hàng
các nước qua Trung Quốc học cách thanh toán không dùng tiền mặt của WeChat và
AliPay. Trung Quốc siết cho vay ngang hàng bằng các quy định ngặt nghèo nhưng vẫn
để các nền tảng này hoạt động. Chính phủ nhiều nước vẫn bỏ công sức, tiền bạc để
nghiên cứu tiền ảo và công nghệ blockchain.
Nếu chỉ reo hò và cổ vũ, chúng ta sẽ không thấy được mặt
trái của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Cũng tại buổi lễ khai giảng vào đầu tuần
này TS Vũ Thành Tự Anh nhận xét: “Những đột
phá có tính cách mạng trong thập kỷ vừa qua về khoa học và công nghệ một mặt
đem lại vô vàn cơ hội, song đồng thời cũng tạo ra nhiều thách thức mới như chiến
tranh và an ninh mạng, bất bình đẳng trong thời đại kỹ thuật số, hay nguy cơ thất
nghiệp trên diện rộng của lao động kỹ năng thấp do những đột phá về tự động hóa
và rô-bốt hóa”.
Nhưng nếu rụt chân không chịu lên tàu bằng cách đẻ ra các
chính sách như thể chúng ta vô can thì tốt hơn hết là đừng nói gì thêm về cách
mạng công nghiệp, kể cả thụt về 3.0.
