NHNN lấy đâu ra tiền cho vay
mua nhà và mua nợ xấu?
Đối với người không chuyên như chúng ta, có lẽ cũng không
cần hiểu “tài khóa” và “tiền tệ” là gì, khác nhau như thế nào. Khổ nỗi, chúng
là những khái niệm cơ bản để hiểu Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đang lấy đâu ra
tiền để rót vào bất động sản cũng như lấy đâu ra tiền để giải quyết đống nợ xấu
mà không sử dụng đến ngân sách.
Tài khóa khác tiền tệ
Nói một cách đơn giản hóa, Bộ Tài chính lo các “chính sách
tài khóa”; Ngân hàng Nhà nước lo các “chính sách tiền tệ”.
“Chính sách tài khóa” thì liên quan đến việc tăng (giảm)
thuế, tăng (giảm) mức chi tiêu của chính phủ. Chính phủ thu thuế và các nguồn
khác vào ngân sách để có tiền mà chi tiêu. Chi nhiều hơn thu sẽ dẫn tới bội
chi, lúc đó phải vay tiền về mà tiêu. Để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, Chính
phủ có thể giảm thuế cho doanh nghiệp và người dân hoặc tăng đầu tư từ ngân
sách nhưng chính sách tài khóa như thế có giới hạn nhất định vì giảm thuế mãi
lấy tiền đâu để ngân sách đầu tư ra xã hội. Chi tiêu như thế phải được Quốc hội
phê duyệt hàng năm.
“Chính sách tiền tệ” thì liên quan đến lãi suất và nguồn
cung tiền. Để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, NHNN có thể tăng nguồn cung tiền và
nhờ đó giảm lãi suất. Lãi suất giảm thì kích thích doanh nghiệp đầu tư. Nhưng tiền
bơm ra đến một mức nào đó sẽ gây ra lạm phát. Hay nói cách khác khi lạm phát
cao thì NHNN phải tăng lãi suất, giảm cung tiền.
Nay 30.000 tỷ đồng bơm ra thị trường cho người dân vay để
mua nhà và doanh nghiệp vay để xây nhà xã hội là từ bên nào? Không phải từ bên
tài khóa (Bộ Tài chính) vì ngân sách đang thâm hụt, lấy đâu ra tiền mà bơm cho
bất động sản. Mà lấy từ ngân sách thì phải báo cáo xin phép Quốc hội phiền phức
lắm.
30.000 tỷ đồng này lấy từ NHNN. Vậy câu hỏi là NHNN lấy đâu
ra tiền để làm chuyện này? Câu trả lời rất đơn giản: NHNN in tiền.
In tiền như thế nào?
Ở đây lại cần phải nói cho rõ: Hàng năm NHNN phải in một
lượng tiền giấy nhất định (in tiền theo nghĩa đen) để thay thế tiền cũ, rách
nát và bổ sung vào lượng tiền mặt đang lưu hành trên thị trường theo kế hoạch
đã định trước. Còn nói NHNN “in tiền” đối với khoản 30.000 tỷ đồng nói trên là
nói theo nghĩa bóng. Không có chuyện máy in chạy rầm rập in ra chừng ấy tiền mà
đơn giản là NHNN ghi có một khoản tiền như thế cho các ngân hàng tham gia
chương trình. Các ngân hàng lúc này lấy tiền ra để cho vay. Khỏe re!
Nếu mọi việc êm xuôi, 10 năm sau khách hàng trả nợ, ngân
hàng thương mại trả lại cho NHNN, tức xóa đi cái khoản ghi nợ ngày xưa. Ai nấy
đều vui vẻ.
Nhưng sự đời thường không êm xuôi.
Đầu tiên, hành động của NHNN đó gọi chính thức là “tái cấp
vốn”, nghe rất mơ hồ, khó hiểu. Thực chất, đây là cách NHNN cung ứng vốn ngắn
hạn và phương tiện thanh toán cho ngân hàng, đặc biệt khi ngân hàng gặp khó
khăn về thanh khoản. Chú ý đến từ “ngắn hạn” – tức dưới một năm. Nay NHNN lách
chuyện “ngắn hạn” bằng cách quy định: “Thời
hạn tái cấp vốn cho vay hỗ trợ nhà ở từng lần là 364 ngày và tự động được gia
hạn đối với dư nợ tái cấp vốn còn lại tại thời điểm đến hạn thêm 01 (một) thời
gian bằng thời hạn tái cấp vốn lần đầu. Việc tự động gia hạn được thực hiện tối
đa kéo dài đến ngày 01/6/2023”. Cũng thật là khỏe re một kỹ thuật lách luật!
Thứ hai, luật cũng có nói, để được tái cấp vốn, ngân hàng
phải đem một cái gì đó lên thế chấp với NHNN (như cầm cố trái phiếu), ở đây
không thấy nói yêu cầu gì từ phía ngân hàng tham gia.
Như đã nói ở trên, tiền bơm vào nền kinh tế như thế sẽ gây
áp lực lên lạm phát và nhiều hệ lụy khác. Còn nhớ các lần “bù lãi suất 4%” vào
năm 2009 đã vừa gây ra lạm phát, vừa dẫn đến những khoản nợ xấu khổng lồ hiện
nay. Giả thử một tỷ lệ nhất định người vay mua nhà không trả được nợ, NHNN sẽ
gánh khoản lỗ này.
Quan trọng hơn, cái hình thức “tái cấp vốn” dễ dàng như thế
đang được NHNN lạm dụng trong nhiều trường hợp khác như hứa hẹn cấp 10.000 tỷ
đồng tái canh cây cà phê ở Tây Nguyên. Rồi sắp tới, giải quyết nợ xấu, NHNN
cũng sẽ dùng “chiêu” tái cấp vốn để hóa giải nợ xấu cho các ngân hàng với khoản
tiền dự kiến không còn vài chục ngàn mà có thể lên cả trăm ngàn tỷ đồng. Biết
bao nhiêu tiền sẽ được “in” ra, biết bao nhiêu rủi ro đang chực chờ phía trước.
Mua bán nợ xấu
Giả thử bạn cho người hàng xóm vay 100 triệu đồng, đến hạn
rồi quá hạn một năm người này vẫn không trả được nợ, nợ biến thành nợ xấu. Đòi
không được, bạn tính đến chuyện nhờ một công ty dịch vụ chuyên đi đòi nợ thuê đòi
nợ, bên này đòi chi phí đến 50 triệu đồng. Nói cách khác bạn sẽ “bán” khoản nợ
100 triệu đồng cho công ty này với giá 50 triệu, vậy còn hơn không đòi được
đồng nào.
Như vậy bán một khoản nợ xấu được bao nhiêu là tùy thương
lượng giữa bạn và công ty đòi nợ, khả năng đòi khó thì giá còn giảm nữa.
Hôm qua Chính phủ vừa ra nghị định thành lập công ty mua bán
nợ kiểu như thế nhưng có những đặc điểm rất lạ. Theo dự thảo trước đó, công ty
này mua nợ của các ngân hàng bằng mệnh giá (tức ở đây mua đúng 100 triệu luôn),
nhưng không trả bằng tiền mặt mà trả bằng tờ giấy nhận nợ (trái phiếu). Xong
rồi ngân hàng đem tờ trái phiếu này lên NHNN, đưa cho NHNN như một dạng cầm cố,
NHNN mới đưa cho ngân hàng một cục tiền ghi trong sổ sách (gọi là tái cấp vốn
như nói ở trên) nhưng cục tiền này không bằng mệnh giá trái phiếu mà nhỏ hơn
(kiểu như 100 triệu nợ, giờ chỉ còn 30 triệu, chẳng hạn).
-
Lẽ ra công ty mua bán nợ là nơi định giá khoản nợ chứ
không phải NHNN.
-
Công ty mua bán nợ không bỏ tiền ra nên thực tế là ngân
hàng chủ nợ bán nợ cho NHNN, cái công ty mua bán nợ chỉ là một dạng trung gian.
-
NHNN dùng “chiêu thức” tái cấp vốn nên đúng là không sử
dụng ngân sách nhà nước nhưng sẽ phải đảm nhiệm một mớ tài sản xấu, lại phải
tung ra thị trường một lượng tiền lớn, gây áp lực lên lạm phát.
-
Lạ nhất là phát biểu của đại diện NHNN: “Các doanh
nghiệp có nợ xấu bán cho VAMC sẽ được tiếp tục vay vốn của TCTD theo quy định
hiện hành”. Nhớ lại ông hàng xóm trên, lẽ ra phải liệt ông vào dạng khó chơi,
bắt ổng chịu một phần trách nhiệm nay lại cho ông vay tiếp, lại đẻ ra nợ xấu
tiếp.
-
Ở trên bạn bán nợ cho công ty dịch vụ, nơi này sẽ tích
cực đi đòi nợ, thu tiền về. Đằng này cái công ty mua bán nợ sắp được thành lập làm
sao có đủ người, đủ kinh nghiệm và đủ nguồn lực khác để đi đòi nợ. NHNN thì
không thể trực tiếp đi đòi nợ rồi.
-
Thực chất đây chỉ là cách tạm thời chuyển nợ xấu từ
ngân hàng qua cái công ty trung gian kia, sổ sách ngân hàng đẹp lên, hy vọng họ
sẽ sẵn lòng cho vay tiếp. Còn cái cục nợ kia, hy vọng từ từ doanh nghiệp làm ăn
khá trở lại sẽ trả được nợ.
Các tổ chức như IMF từng cảnh báo các ngân hàng trung ương
không nên đảm nhiệm những công việc lẽ ra thuộc bên “tài khóa” vì làm thế sẽ gây
áp lực lên lạm phát, đi ngược lại vai trò chủ yếu của một ngân hàng trung ương.
Thôi đành quan sát chờ xem NHNN sẽ xoay xở thế nào với lạm phát – gói bù lãi
suất 4% ngày xưa nay trở thành nợ xấu – nợ xấu được giải quyết bằng tái cấp vốn
– để xem nó lại biến thành cái gì nữa đây.
