Bãi giữ xe
4.0
Trong chuyến đi Đà Nẵng vừa rồi, người viết có ấn tượng mạnh
bởi hai hình ảnh: một là biển cấm màu đỏ chói ở nhiều tuyến đường Đà Nẵng, “cấm
đánh giày, bán hàng rong, bán sách báo dạo…” – hình ảnh kia là một trang quảng
cáo ấn tượng trên tờ báo thời trang của ngành hàng không quảng cáo cho một dự
án địa ốc, có “căn hộ thượng lưu thời đại 4.0”, có cả “bãi giữ xe 4.0”.
Không biết do đâu xuất hiện một hiện tượng ngôn ngữ thú vị:
từ “4.0” đang được dùng theo nghĩa khác với cách hiểu chính thống, khác với cách
hiểu của các nước. Nay “4.0” được gán vào bất kỳ thứ gì có chút ứng dụng tân kỳ
của công nghệ thông tin cho nên rất có thể “bãi giữ xe 4.0” chỉ là bãi giữ xe tự
động, dùng thẻ quét để vô ra, khỏi có người coi sóc.
Tương tự, giáo dục 4.0 được dùng để nói đến việc sử dụng
giáo án điện tử, sách điện tử, các phương tiện nghe nhìn, học từ xa qua mạng,
thầy giáo ảo… Nông nghiệp 4.0 là ứng dụng các đột phá trong công nghệ thông tin
vào nông nghiệp như điều khiển tưới nước bằng hệ thống tự động, dùng Internet để
biết tình hình trang trại… Chính quyền 4.0 là ứng dụng công nghệ thông tin vào
quản lý.
Thôi, ngôn ngữ là phải chấp nhận – hiểu vậy cũng không chết
ai, miễn sao cả người nói lẫn người nghe hiểu đúng thông điệp muốn trao đổi. Chỉ
có điều đi kèm với hiện tượng ngôn ngữ này là hàm ý hoàn toàn tích cực cho những
cái được mệnh danh 4.0; tức một khi nói điều gì đó 4.0 tức cả người nói lẫn người
nghe đều có hàm ý đây là điều tốt đẹp cần hướng đến, là mục tiêu cần đạt được.
Và đó là điều cần cảnh báo.
Các ứng dụng mới nhất của công nghệ thông tin, tự động hóa
chưa hẳn đã đem lại toàn điều tốt đẹp cho cuộc sống. Điều này có lẽ ai trong
chúng ta cũng dần nhận ra, như kiểu cùng vào quán café hàn huyên tâm sự nhưng
ít nhất một nửa bàn là đang chúi đầu vào màn hình điện thoại di động, một vài người
chụp hình, hí hoáy viết nhanh rồi đưa lên Facebook. Một số bài báo nhận xét, chỉ
có người giàu mới đủ điều kiện hạn chế con cái nhìn suốt ngày vào màn hình; con
người nghèo bị phó mặc. Có lẽ cũng có người từng dùng YouTube để dỗ con cháu ăn,
đưa điện thoại hay máy tính bảng cho con để khỏi bị quấy rầy…
Đó chỉ là mặt tiêu cực dễ thấy; các tác động xấu khác lên mọi
mặt của xã hội của xu hướng “số hóa” khó thấy hơn. Chẳng hạn, mấy ai ngờ, “xe tự
lái sẽ thành thiên đường mại dâm” như tít một bài báo viết về một nghiên cứu gần
đây cho thấy. Công nhân trong nền kinh tế chia sẻ không có sếp trực tiếp nhưng
vẫn sẽ phải làm việc quần quật với đồng lương thấp dưới sự điều hành của các
thuật toán vô hồn. Drone (các loại máy bay không người lái) đang ném bom giết
người một cách vô tư. Thử hỏi nếu việc điều khiển chúng, nay vẫn do con người đảm
nhiệm, trong tương lai được giao cho trí tuệ thông minh nhân tạo quyết định giết
ai, truy sát ai thì viễn cảnh đó có đáng sợ không? Chúng ta sẽ nghĩ sao khi đi
tuần tra trên đường phố là các con robot được lập trình sẵn, có thể bắt cướp
nhưng cũng rất có thể nhận dạng nhầm bạn là một tên khủng bố nên cứ bắt giam về
đồn cái đã. Nói đâu xa bãi giữ xe 4.0 sẽ làm mất cơ hội việc làm của vài ba người
bảo vệ.
Trở lại cái biển cấm ở Đà Nẵng, vẫn biết thành phố có quyền quy
định đường phố nào cấm bán hàng rong nhưng thử nhìn lệnh cấm này như một điều
kiện kinh doanh thì sao nhỉ? Gán điều kiện kinh doanh cho các ngành nghề lớn
như nhập xe hơi, xuất khẩu gạo, bán rượu bia… thì có thể báo chí, công luận lên
tiếng đòi bỏ. Nhưng người bán hàng rong, kể cả sách báo, bị cấm hành nghề ở một
số tuyến đường – đó cũng là một điều kiện kinh doanh chứ gì nữa, đã có ai đặt
câu hỏi về tính hợp lý, hợp tình của nó chưa? Vì sao cấm? Vì sao không cấm hẳn
hành vi như lôi kéo, quấy rối khách du lịch mà cấm chuyện bán hàng rong, là một
cách mưu sinh chính đáng, được luật pháp bảo vệ?
Sự chia cắt giữa tầng lớp mưu sinh bằng đôi quang gánh với các
cửa hàng bóng loáng sang trọng cũng chẳng khác gì sự chia cắt trong tương lai một
thiểu số được tiếp cận 4.0 tích cực còn đa phần người dân phải chịu hưởng cái
4.0 nhọc nhằn. Trong tâm thế của đa phần chúng ta khi dùng cụm từ “4.0” đều
nghĩ đến cái tiện nghi, cái thoải mái chứ ít ai băn khoăn chuyện “tách biệt kỹ
thuật số”, chuyện sản sinh ra một “giai tầng vô tích sự” không theo kịp các xu
hướng 4.0 đó.
Đến lúc ngỡ ngành tình yêu 4.0 chỉ là các cú trượt màn hình
về trái hay về phải, tìm bạn đồng hành nhưng chỉ qua đêm qua các ứng dụng như
Tinder, có lẽ đã muộn khi muốn quay về đường phố có bóng dáng người quẩy đôi
gánh chè ngồi bán vệ đường, đi bên cạnh là người bạn tri kỷ. Vì lúc đó người
bán chè rong đã biến mất mà những người bạn thật, trong đời thật cũng đã tan biến
vào khoảng không.
