Học văn để
làm gì?
Phải công nhận Bộ Giáo dục & Đào tạo rất tài tình; chỉ bằng
một động tác thay đổi cách tuyển sinh đại học là bộ này bắt cả xã hội phải thao
thức với câu hỏi muôn đời: Học văn để làm gì?
Với ngành y tế thì câu trả lời dường như có sẵn: Dùng môn
văn xét tuyển ngành y?
Lý do được người đứng đầu ngành y tế lý giải rất gọn: “Tôi
phải nói thật là môn văn rất cần. Trong quá trình làm việc, nhiều người viết
báo cáo mà ngữ pháp sai rất nhiều, chưa nói đến lỗi chính tả. Viết sai thì tư
duy cũng sai, nói cũng không tốt được” (Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến).
Bà Tiến nói quá chính xác và đó cũng có thể là lý do để hàng
ngàn ngành nghề khác đòi hỏi người dự tuyển cần giỏi văn bởi không chỉ riêng bác
sĩ, y tá cần viết đúng ngữ pháp, không sai lỗi chính tả mà hàng ngàn ngành nghề
khác cũng cần.
Nói đâu xa, ngay cả Mark Zuckerberg mà có quyền ở Việt Nam, ắt
anh ta sẽ yêu cầu người nào muốn tham gia cái mạng Facebook do anh điều hành phải
viết sạch nước cản, diễn đạt rõ ràng, không viết lung tung như gã ngọng. Nói
cho cùng anh chàng Mark này đang làm tờ báo khổng lồ trong đó mọi người dùng là
kẻ viết bài liên tục cho anh ta, còn nhân viên của Facebook chỉ việc lo bán quảng
cáo kiếm tiền. Viết bài cho Mark mà sai ngữ pháp, sai chính tả, ai mà chịu.
Nhưng, khoan đã! Những kỹ năng nói ở trên là kỹ năng ngôn ngữ,
tức là môn tiếng Việt chứ đâu phải môn Văn?
Môn Văn nó phức tạp hơn nhiều. Ví dụ nhà văn William Faulkner nổi tiếng (Giải Nobel Văn
chương năm 1949) chuyên viết những câu
văn đọc muốn bể cái đầu, dài như cọng rau muống, câu dài nhất ông này từng viết
trong cuốn Absalom, Absalom! dài đến 1.288 chữ. Thế mà khi lên nhận giải Nobel
ông nói như thế này về sứ mệnh nhà văn và qua đó gián tiếp nói về vai trò của
văn học: “Tiếng nói của nhà thơ không chỉ để ghi lại câu chuyện con người, nó
còn là cột chống, trụ đỡ để giúp con người trụ lại và vượt qua”.
Bởi vậy, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người đồng tình là
cần dùng môn văn để tuyển bác sĩ tương lai, không phải vì chuyện chính tả mà
cao sang hơn, là mong muốn người bác sĩ giỏi văn sẽ không chơi ép bệnh nhân, kê
thuốc không vì chữa bệnh mà vì tỷ lệ hoa hồng. Mong muốn của họ là văn sẽ giúp hình
thành nhân cách con người, kể cả lòng tự trọng, nói chung là cái người ta thường
gọi là y đức.
Nhưng, hượm đã! Cái đó là chuyện đạo đức, hiện được giao cho
các môn như giáo dục công dân chứ đâu phải môn văn? Còn nếu môn giáo dục công
dân đi dạy các chuyện xa vời như “phủ định siêu hình”, “phủ định biện chứng”…
đó là chuyện của môn này, không bàn ở đây.
Nhà phê bình Dana Stevens viết trên tờ New York Times để lý
giải người ta cần văn chương làm gì. Cô viết: “Văn chương là kẻ sinh đôi thất lạc
từ lâu của cuộc đời, là kẻ đóng thế xấu xa, là tấm lót mượt như nhung, là hồn
ma than khóc của cuộc đời”. Ý cô muốn nói văn chương ghi lại tất cả những gì
còn lại từ cuộc đối thoại của mọi nhân chứng cuộc đời, giữa những người đang
còn sống và mọi kẻ quá vãng về đam mê, thương yêu, thù hận, giận dữ, nỗi buồn,
niềm vui… Còn có ai dạy cho ta biết về những điều đó ngoài văn chương.
Chính ở đây mà chúng ta mới hiểu vì sao những nhà khoa học,
những nhà toán học, kể cả những bác sĩ tài ba, hầu như tất cả đều đam mê văn
chương, rành rẽ về văn chương – và chính ở đây mới tồn tại niềm hy vọng những
người bác sĩ tương lai, nếu từng học được lòng trắc ẩn, sự cảm thông, lòng tự
trọng, sự phù du của đồng tiền mới tự miễn dịch chống lại mọi lề thói xấu xa
đang bao bọc lấy anh ta.
Điều đáng buồn, môn Văn ở nhà trường hiện nay chưa làm được
ngay cả mức độ thấp là trao cho người học kỹ năng ngôn ngữ để đọc thông viết thạo
tiếng mẹ đẻ. Ở mức độ rung lên từng sợi dây cảm xúc của học trò để những cái
như lòng cam đảm, đam mê, hoài bão, nói chung là mọi xúc cảm cần thiết để làm
người trọn vẹn thì môn Văn đang bế tắc, đang giết lần giết mòn những rung cảm
còn sót lại ở học sinh vì sự khô cứng, khuôn mẫu và gò ép.
Vậy, phải chăng đừng hỏi “Học văn để làm gì?” – hãy hỏi “Học
văn thế nào”, mới chính là câu hỏi đúng.
