Câu chuyện đằng sau kỳ thi
SAT
Kỳ thi SAT mà kết quả được nhiều trường đại học Mỹ sử dụng
làm một trong những tiêu chí xét tuyển vừa được chỉnh sửa tận gốc rễ. Chỉnh sửa
như thế nào thì quan trọng với học sinh Mỹ nhưng con đường đi đến những thay
đổi như thế lại cho các nhà giáo dục Việt Nam những bài học kinh nghiệm rất
thực tế.
Vài tháng trước khi lên làm chủ tịch College Board, nơi tổ
chức kỳ thi SAT, David Coleman tìm gặp bằng được Les Perelman, một giáo sư dạy
môn viết tại M.I.T. Lý do là bởi Perelman xưa nay chuyên phê phán SAT kịch
liệt.
Perelman từng dùng các con số và sự kiện thực tế để chứng
minh những bất cập của bài thi SAT như độ dài bài luận quyết định số điểm cao
hay thấp. Có lần Perelman phụ đạo cho 16 em lần đầu thi SAT điểm viết luận
thấp. Ông bèn bày cho các em những chiêu thức “đánh lừa” người chấm: cứ cho chi
tiết cho nhiều vào nhưng đừng quan tâm đến tính chính xác, nói cuộc chiến 1812
bắt đầu vào năm 1945 cũng chẳng ai để ý, cứ thêm vô những từ ít dùng nhưng nghe
kêu rổn rảng, nhớ trước vài câu trích nguyên văn từ các nhân vật nổi tiếng để
đưa vào bài luận, bất kể nó không liên quan gì đến đề thi. Thi lại, 15 em đạt
điểm top 10%!
Hai bên gặp nhau và Perelman khuyên Coleman, có khi nào ra
đời học sinh gặp tình huống ông sếp bảo, “thất bại có phải là mẹ thành công hay
không, hãy về bàn của anh và viết cho tôi một đoạn văn, 25 phút sau đem lại nộp
cho tôi”. Không có, thế nhưng đề thi SAT lại yêu cầu như thế. Thế là các tay
luyện thi lão luyện bày cho học sinh học thuộc những bài văn mẫu, dùng vào bất
kỳ trường hợp nào cũng đúng, có chút câu chuyện riêng tư, những trải nghiệm cá
nhân, nhắc một chút những nhân vật lịch sử, và điều chỉnh một chút cho phù hợp
với đề thi cụ thể hôm đó – ô là la, chắc chắn sẽ được điểm cao. Thế là kỳ thi
hóa ra đã thất bại trong việc khuyến khích học sinh học viết thật sự mà chỉ để
đối phó.
Nên nhớ College Board là tổ chức phi lợi nhuận nhưng hàng
năm tạo ra doanh thu hàng trăm triệu đô-la nhờ tổ chức kỳ thi SAT cho ba triệu
học sinh Mỹ hàng năm. Thay đổi cách College Board ra đề là chuyện khó khăn như xoay
chuyển lộ trình một con tàu khổng lồ đang lướt sóng băng băng.
Thế nhưng Coleman làm được. Sau khi đảm nhiệm chức vụ chủ
tịch College Board vào tháng 10-2012, ông bắt đầu tìm cách chỉnh sửa kỳ thi. Ngoài
Perelman, ông đi lắng nghe than phiền của thí sinh, của phụ huynh, của giáo
viên... nghe hết. Thí sinh thì bảo thi gì mà toàn các câu đánh đố, không thấy
trong chương trình học phổ thông. Thi gì mà trả lời sai bị trừ điểm làm việc
thi như một cuộc đấu trí, chọn chiến lược phù hợp. Giáo viên thì nói dù SAT
không dựa vào chương trình học, kết quả kỳ thi vẫn được xem là thước đo đánh
giá trình độ giảng dạy của thầy cô – thế là họ bức xúc. Gia đình thì than nhà
giàu có điều kiện thuê gia sư kèm cặp, nhà nghèo, nội lệ phí thi cũng đã là
gánh nặng, biết làm sao. Những tổ chức ăn theo cứ liên tục tung ra sách luyện
thi SAT làm học sinh càng thêm rối trí.
Bắt tay vào việc chỉnh sửa SAT, Coleman và đội ngũ chuyên
gia của ông xác định được ngay từ đầu một nguyên tắc: kỳ thi phải phản ánh được
những kỹ năng quan trọng nhất mà những thầy cô giáo truyền đạt cho học sinh. Ví
dụ khi học sinh học bài diễn văn “Tôi có một giấc mơ” của Martin Luther King
Jr. thầy cô giáo ắt sẽ không chỉ hỏi diễn văn này được đọc lên vào năm nào, đọc
ở đâu. Một thầy giáo giỏi sẽ khởi đầu cuộc đối thoại với học sinh để hai bên
cùng phân tích bài diễn văn, xác định được những yếu tố, cả thực tế lẫn lập
luận, đã làm bài nói chuyện mang tính thuyết phục cao. Cái đó sẽ cùng đi với
học sinh suốt đời chứ không phải thông tin về ngày tháng.
Cái khó là làm sao viết bài thi để khơi gợi điều đó ở thí
sinh thay vì kiểm tra trí nhớ hay suy luận giản đơn.
Thật khó liệt kê những thay đổi mà Coleman sẽ đưa vào. Những
nét chính như báo chí tường thuật có thể chỉ là những thay đổi kỹ thuật như
không hỏi từ khó, từ lắt léo nữa; điểm tối đa không còn là 2.600 mà chuyển về
1.600 (cho hai phần toán, đọc-viết), còn phần viết luận trở thành tùy chọn,
được tính điểm riêng (trong đó thí sinh được yêu cầu phân tích cách một tác giả
triển khai ý tưởng để đưa ra một luận cứ thuyết phục như thế nào). Sẽ không còn
bị trừ điểm nếu trả lời sai; chỉ cho dùng máy tính ở một số phần mà thôi... Có
lẽ điều quan trọng hơn là triết lý đằng sau cách ra đề thi.
Một bước đột phá nữa là College Board sẽ hợp tác với Khan
Academy (một loại trường dạy đại trà trực tuyến miễn phí) để phối hợp tổ chức
các lớp luyện thi SAT mà bất kỳ học sinh nào cũng có thể tham gia, dù nghèo hay
giàu có.
Phải đến mùa xuân năm 2016 bài thi SAT kiểu mới mới được
tung ra. Dư luận phải chờ đến đó mới biết nỗ lực cải tiến của Coleman có thật
sự hiệu quả. Nhưng con đường ông trải qua cũng đáng làm cho ông tự hào là một
nhà giáo thật sự khi biết lắng nghe những dư luận phê phán, những cá nhân chống
đối để tìm cách hoàn thiện sản phẩm bị phê phán đó.
