Thoát khỏi ảo tưởng
Lâu nay chúng ta thường lấn cấn với suy nghĩ, nợ của doanh
nghiệp nhà nước có lẽ không liên quan gì đến nợ công vì doanh nghiệp, dù của
nhà nước, nhưng đã tự vay thì phải tự trả, nhất là đối với các khoản vay không
có sự bảo lãnh của Chính phủ. Suy nghĩ này càng được củng cố khi nhiều quan
chức từng khẳng định về một trường hợp cụ thể là các khoản vay của Vinashin, rằng
“Vinashin tự vay thì Vinashin phải tự trả thôi”.
Chỉ mấy năm sau ngày có những phát biểu như đinh đóng cột này,
tuần trước đã lộ rõ khả năng Chính phủ phải đứng ra trả nợ thay Vinashin, không
chỉ với khoản vay bằng trái phiếu quốc tế 750 triệu đô-la do Chính phủ phát
hành lấy tiền về giao cho Vinashin kinh doanh, mà còn với khoản vay 600 triệu đô-la
nguyên thủy không có bảo lãnh của Chính phủ. Để đổi lấy việc các chủ nợ không
kiện Vinashin ra tòa, để đổi lấy việc chưa phải thanh toán ngay, Vinashin và Công
ty Mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp (DATC) đã phát hành trái
phiếu đảo nợ khoản vay 600 triệu đô-la nói trên, trì hoãn lại thời gian trả cả
gốc lẫn lãi thêm 12 năm nữa. Vấn đề nằm ở chỗ khoản vay cũ không có Chính phủ
bảo lãnh, còn trái phiếu mới được Chính phủ bảo lãnh, có nghĩa 12 năm nữa cho
dù Vinashin có tiếp tục làm ăn thất bát đi nữa thì chắc chắn một điều nghĩa vụ
nợ này là do ngân sách gánh chịu. Có thể chủ nợ mới chịu bởi tính ra số tiền
nhận được trong tương lai 12 năm nữa chỉ bằng chừng 30% số tiền hiện nay.
Tranh luận quanh chuyện này cũng đã nhiều, dù sao giải quyết
êm xuôi cũng còn hơn uy tín tín dụng của cả nước bị ảnh hưởng. Vấn đề cần nhấn
mạnh là suy nghĩ nợ của doanh nghiệp nhà nước không liên quan đến nợ công xem
như phá sản.
Một minh chứng khác: Vào cuối tháng 9 vừa qua, cũng Vinashin
thông qua DATC đã hoán đổi 11.900 tỷ đồng tiền nợ với 18 tổ chức tín dụng thành
trái phiếu DATC. Cho dù các tổ chức tín dụng chỉ nhận về lượng trái phiếu trị
giá chừng 30% giá trị thật của khoản nợ, đối với họ như thế còn hơn không vì
trái phiếu này cũng được Chính phủ bảo lãnh. Sắp sửa có thêm một đợt hoán đổi
như thế nữa vào cuối năm nay. Nói cách khác, món nợ 86.000 tỷ đồng của Vinashin
mà trước đây được khẳng định do Vinashin chịu thì nay dần dần biến thành nợ có
Chính phủ bảo lãnh, ít nhất là theo một tỷ lệ nào đó. Mười năm nữa, tình hình
tài chính của Vinashin ắt cũng chưa có chuyển biến tích cực, vẫn chưa có thặng
dư để trả nợ, theo chính tính toán của tập đoàn này. Vậy 10 năm nữa, ngân sách
lại phải đứng ra lo trả nợ thay cho Vinashin.
Xin nhắc lại một lần nữa, có biện pháp giải quyết dù sao
cũng hơn là tình trạng bế tắc kéo dài trong mấy năm qua. Các tổ chức tín dụng dù
sao cũng phải gánh chịu phần lớn thiệt hại vì sự cho vay không cẩn trọng của
mình. Hướng đi hoán đổi nợ là điều phải làm. Điều duy nhất mà chúng tôi muốn
nhấn mạnh ở đây là nợ doanh nghiệp nhà nước trước sau gì cũng trở thành nợ công
và ngân sách phải gánh chịu - đó là một thực tế không thể chối cãi.
Thấy được điều đó, có nghĩa chúng ta hết ảo tưởng về các
doanh nghiệp nhà nước, rằng 1,33 triệu tỷ đồng mà các doanh nghiệp này đang nợ
(tính đến 1-2013) là chuyện của họ lo. Không - con số nợ khổng lồ đó có thể là
các khoản nợ kinh doanh bình thường mà doanh nghiệp nào cũng phải có nhưng cũng
dễ dàng biến thành cơn ác mộng cho ngân sách nếu chúng ta không thận trọng
trong quản lý các doanh nghiệp nhà nước.
Và con đường quản lý thận trọng nhất là cải tổ cả khu vực
này theo hướng như ai cũng đều nhất trí: cổ phần hóa, bán, khoán, cho thuê hầu
hết chỉ giữ lại những doanh nghiệp thiết yếu cho nền kinh tế, an ninh quốc
phòng. Vấn đề là thực hiện điều ai cũng nhất trí đó như thế nào - vì từ đầu năm
2013 đến nay chỉ có chừng 10 doanh nghiệp được cổ phần hóa.
